18 stycznia 2015 r. wejdzie w życie największa nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów od jej uchwalenia w 2007 r. Nowe przepisy,
opublikowane 17 lipca b.r., zwierają szereg rozwiązań mających usprawnić polski system ochrony konkurencji.
Kary pieniężne dla osób zarządzających przedsiębiorstwem
Najbardziej kontrowersyjną nowością z punktu widzenia przedsiębiorców wydaje się być wprowadzenie możliwości nakładania dotkliwych kar pieniężnych przez Prezesa UOKiK na osoby zarządzające przedsiębiorstwem. Odpowiedzialności takiej będzie podlegać osoba zarządzająca, która przez swoje działanie lub zaniechanie umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Po protestach środowiska przedsiębiorców, zrezygnowano z pierwotnie proponowanej odpowiedzialności również za nieumyślne działania i zaniechania, jednak sama konstrukcja prawna tej odpowiedzialności w dalszym ciągu budzi szereg wątpliwości.
Prawo konkurencji: porównanie międzynarodowe
W 2012 r. Deloitte Legal przeprowadził analizę podobnych rozwiązań funkcjonujących w 14 europejskich państwach, z której wynikało, że w zdecydowanej większości z nich dla odpowiedzialności osób fizycznych wybrano reżim odpowiedzialności karnej, a tylko w czterech odpowiedzialność ta miała charakter administracyjnoprawny. W prawie niemieckim i holenderskim, na których wzorowane mają być polskie regulacje, podstawą odpowiedzialności jest co prawda prawo administracyjne, jednakże w obu tych państwach, inaczej niż w polskiej regulacji, w toku tego postępowania mają zastosowanie zasady, które zbliżają charakterem tę odpowiedzialność do odpowiedzialności za wykroczenia.
Ponadto, zgodnie z nową regulacją rozpatrywanie naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję i odpowiedzialności osoby zarządzającej przedsiębiorstwem będzie miało miejsce w ramach jednego postępowania administracyjnego. Na tym tle powstaje szereg wątpliwości, w szczególności, w jaki sposób będzie realizowana fundamentalna zasada, zgodnie z którą nikt nie ma obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść, w sytuacji gdy osoby reprezentujące podmioty kontrolowane przez organ antymonopolowy są z mocy ustawy zobowiązane do ścisłej współpracy z organem, która to współpraca może jednocześnie dostarczać dowodów te osoby obciążających.
Środki zaradcze w prawie konkurencji
Kolejną nowością jest wprowadzona przez nowelizację instytucja tzw. środków zaradczych (ang. remedies), które polegają na możliwości wskazania przedsiębiorcy przez Prezesa UOKiK w decyzji kończącej postępowanie, jakie działania ma on podjąć w celu usunięcia skutków naruszenia lub zaprzestania niedozwolonej praktyki. Mogą one polegać m.in. na: -obowiązku zmiany umowy, udzielenia licencji, czy obowiązku zapewnienia innym podmiotom towarów lub usług na niedyskryminacyjnych warunkach, przy czym istotne jest, że ustawowy katalog tych środków ma charakter otwarty. Ich celem ma być ułatwienie przedsiębiorcom wykonania decyzji Prezesa UOKiK. Na tym etapie nie sposób jednak nie podzielić obaw przedsiębiorców, że środki zaradcze, stanowiąc poważną ingerencję w swobodę działalności gospodarczej przedsiębiorców, mogą się okazać w praktyce kolejnym rodzajem dolegliwości.
Łagodzenie kar (leniency)
Zmiany zajdą również w procedurze łagodzenia kar, czyli tzw. leniency. Nowelizacja ustawy wprowadza nową instytucję – leniency plus. Polega ona na możliwości przyznania dodatkowej obniżki kary dla przedsiębiorcy, który dopuścił się niedozwolonej praktyki, lecz zdecydował się ujawnić UOKiK informacje na temat innego, dotychczas nieznanego temu organowi niedozwolonego porozumienia.
Z innych zmian w zakresie porozumień ograniczających konkurencję warto wspomnieć o wprowadzeniu możliwości dobrowolnego poddania się karze w zamian za niewielką, 10% obniżkę kary oraz wydłużeniu – z roku do pięciu lat – okresu „przedawnienia” w sprawie praktyk ograniczających konkurencję.
Kontrola koncentracji
Nowelizacja wprowadza również zmiany w procedurze kontroli koncentracji. Po jej wejściu w życie postępowanie w tym przedmiocie będzie trwało, co do zasady, miesiąc – zamiast dwóch miesięcy obecnie. W przypadku jednak koncentracji skomplikowanych lub wymagających przeprowadzenia badania rynku postępowanie to na mocy decyzji Prezesa UOKiK będzie mogło ulec wydłużeniu o kolejne cztery miesiące.
Wprowadzone zostanie również nowe rozwiązanie umożliwiające Prezesowi UOKiK zawiadomienie przedsiębiorcy o zastrzeżeniach organu co do planowanej koncentracji, na wcześniejszym etapie niż w samej decyzji kończącej to postępowanie, Instytucję zastrzeżeń należy ocenić pozytywnie, gdyż pozwoli ona przedsiębiorcom na szybsze poznanie i ustosunkowanie się do stanowiska urzędu w sprawie planowanej koncentracji.
Warto również wspomnieć, że ustawodawca zdecydował się wprowadzić budzącą kontrowersje instytucję publicznych ostrzeżeń przez Prezesa UOKiK, jeżeli z informacji zgromadzonych przez organ w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wynika, że istnieje szczególnie uzasadnione podejrzenie, że zachowanie przedsiębiorcy narusza przepis prawa z zakresu ochrony konsumentów oraz może spowodować znaczne straty lub niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu konsumentów. Podanie do publicznej wiadomości takiego ostrzeżenia będzie następowała w formie postanowienia Prezesa UOKiK. Co prawda na takie postanowienie przysługiwało będzie zażalenie do sądu, jednakże aktualne wydają się pozostawać obawy przedsiębiorców, że w ramach postepowania odwoławczego sąd badał będzie jedynie fakt zaistnienia „szczególnie uzasadnionego podejrzenia”, nie zaś to czy zagrożenie dla interesów konsumentów obiektywnie wystąpiło ani to jakie skutki takie ogłoszenie może mieć dla przedsiębiorcy? Ponadto, jeżeli obawy organu nie potwierdzą się na dalszym etapie postępowania, nowe regulacje nie przewidują instrumentów gwarantujących przedsiębiorcy sprawne odzyskanie odszkodowania za szkody nim spowodowane, które to szkody mogą w praktyce być znaczące.
Wydaje się, że nowelizacja rzeczywiście może wpłynąć na zwiększenie skuteczności działań UOKiK w zakresie ochrony konkurencji, jednak czas pokaże czy będzie on wykorzystywał swoje nowe narzędzia, zwłaszcza te, które w praktyce stosowania mogą się okazać znaczną dolegliwością dla przedsiębiorców. Wobec powyższego jeszcze istotniejszym staje się przeanalizowanie przez przedsiębiorców możliwości wdrożenia odpowiednich procedur, które pozwoliłyby minimalizować po ich stronie ryzyka wystąpienia naruszeń przepisów o ochronie konkurencji dających podstawę do interwencji organów.