W Europie wyrzuca się średnio ok. 179 kg żywności/osobę rocznie. Szacuje się, że w samej Polsce wynik ten wynosi aż 235 kg, gdzie do kosza najczęściej trafia aż 50% kupionego pieczywa oraz 1/3 warzyw i wędlin. Skutki takiego marnotrawstwa odbijają się nie tylko na domowym budżecie, ale wiążą się ze znaczącymi stratami cennych zasobów, takich jak grunty, woda oraz energia. To, co kupujemy i w jakich ilościach, ma realny wpływ na środowisko naturalne oraz postępujące globalne ocieplenie.
Wpływ marnowania żywności to nie tylko zużycie wody i gruntów. Łańcuch rolno-żywnościowy czyli produkcja, przetwarzanie, transport i przechowywanie odpowiada za ok. 20% emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Powstający w czasie gnicia żywności metan jest prawie dwudziestokrotnie bardziej szkodliwym gazem cieplarnianym niż CO2. Ponadto, produkcja żywności wymaga dużych nakładów ze strony środowiska, głównie wody i energii, które są marnotrawione wraz z wyrzuconą żywnością. Żywność jest marnowana na każdym etapie produkcji i łańcucha dostaw, a także na etapie konsumpcji.
– Samo unikanie strat to za mało, aby rozwiązywać współczesne i przyszłe problemy. Niezwykle istotne jest również wykorzystanie potencjału drzemiącego w powstałych odpadach, aby mogły zostać ponownie wykorzystane m.in. w procesie recyklingu, jako alternatywne źródło energii czy biomasa – mówi dr inż. Krystian Szczepański, dyrektor IOŚ-PIB.
Unia Europejska w walce z marnotrawieniem żywności
Również Unia Europejska jest zaniepokojona faktem, że znaczne ilości produktów spożywczych są marnowane, co wiąże się z poważnymi konsekwencjami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi. Członkowie Rady potwierdzili, że niezbędnym jest podjęcie wzmożonych działań, które umożliwią realizację celów Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, przyjętej przez Zgromadzenie ONZ w 2015 roku, tj. „do 2030 roku zmniejszyć o połowę globalną ilość marnowanej żywności per capita w sprzedaży detalicznej i konsumpcji, zmniejszyć straty żywnościowe w procesie produkcji i dystrybucji, w tym straty powstałe podczas zbiorów”.
Należy przede wszystkim skuteczniej monitorować sytuację, co umożliwi lepsze zrozumienie problemu, a także edukować społeczeństwo jak istotne są codzienne decyzje zakupowe. Zapobieganie marnotrawieniu żywności jest aktualnie jednym z priorytetów UE i państw członkowskich, dlatego Rada regularnie ocenia postępy w jego realizacji. Dodatkowo aby pomóc w wypełnieniu celu 12.3 Agendy 2030 powstała Unijna platforma ds. przeciwdziałania stratom i marnotrawieniu żywności, która skupia wszystkie kluczowe podmioty łańcucha żywnościowego, od pola do stołu. Jej członkowie mogą dzielić się inicjatywami i sprawdzonymi rozwiązaniami w zakresie zapobiegania marnotrawieniu żywności.
Jak sytuacja wygląda w Polsce?
Statystyczny Polak marnuje 235 kg żywności rocznie. W skali całego kraju to ok. 9 mln ton. Powołując się na badania Eurostatu, w przeliczeniu na statystycznego mieszkańca znajdujemy się na piątym miejscu w UE ze względu na wyrzucanie żywności. Jednak nikt nie wie, jaka jest rzeczywista skala tego problemu – obecnie nie ma jednolitego systemu mierzenia ilości marnowanej żywności.
Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy w ramach projektu finansowanego przez NCBiR pt.: „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności” – PROM prowadzi badania, których celem jest oszacowanie poziomu strat i marnotrawstwa żywności w Polsce. Są to pierwsze tego typu badania, które mają charakter pilotażowy, a na ich podstawie zostanie opracowany system zbierania danych na kolejne lata. Uzyskane wyniki będą miały kluczowe znaczenie dla podjęcia dalszych działań i będą stanowiły podstawę do opracowania strategii ograniczania strat i marnotrawstwa żywności.
Dzięki podjętym działaniom Polska będzie w stanie skuteczniej ograniczać ilość generowanych odpadów spożywczych, co przełoży się na możliwość osiągania wskaźników środowiskowych i społecznych. Jak również pozwoli to na budowanie większej konkurencyjności gospodarki poprzez dostarczanie innowacyjnych przykładów dobrych praktyk w zakresie wykorzystania żywności na cele społeczne, paszę, kompostowanie lub bioenergię, co może przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy i konkurencyjności branży na rynku UE.
Po pierwsze: edukacja
To jednak nie wszystko. Kolejnym krokiem będzie podjęcie środków mających na celu zachęcanie do recyklingu, w tym kompostowania i fermentacji bioodpadów, a także zachęcanie do stosowania materiałów powstałych z bioodpadów. Dotyczy to wszystkich państw członkowskich. W Polsce pierwsze działania tego typu już są wdrażane. W październiku tego roku ruszyła kampania informacyjno-edukacyjna Ministerstwa Środowiska promująca prawidłową segregację odpadów. „Piątka za segregację” to hasło przewodnie kampanii informacyjno-edukacyjnej, mającej na celu przede wszystkim zachęcić Polaków do selektywnej zbiórki odpadów. Jest to o tyle istotne, że w przypadku niepoprawnej segregacji i w konsekwencji, zabrudzenia danej frakcji, jest ona niemożliwa do ponownego wykorzystania.
Twoje decyzje mają znaczenie
Jak podaje Federacja Polskich Banków Żywności, za ponad 2 mln ton rocznie zmarnowanej żywności odpowiadają gospodarstwa domowe, 6,6 mln ton jest marnotrawiona przez sektor produkcji, a 0,35 mln ton przez inne źródła. Do marnotrawstwa żywności przyznaje się w Polsce około 24% konsumentów.
Z badań przeprowadzonych przez MillwardBrown SMG/KRC wynika, że w polskich gospodarstwach domowych marnuje się aż 50% ogółu kupowanego pieczywa, 33% warzyw, 33% wędlin, 29% ziemniaków 26% owoców, 14% jogurtów, 12% dań głównych i 11% serów. Według badania, przeprowadzonego w 2018 roku na zlecenie Tesco Polska aż 62,7% Polaków wyrzuca jedzenie przynajmniej raz w miesiącu. 10,4% ankietowanych przyznało, że marnuje żywność codziennie, 32,1% – raz w tygodniu. Jednocześnie, zaledwie 26,4% Polaków deklaruje, że nigdy nie marnuje żywności.
Najwięcej żywności marnują ludzie młodzi, aż 77% respondentów w wieku 19-24 lata zadeklarowała, że wyrzuca żywność przynajmniej raz w miesiącu.
Dlaczego marnujemy jedzenie?
Nie potrafimy planować i często przyczyniają się do tego reklamy, które zachęcają – „kup trzy, zapłać za dwa”, a także restauracje i bary serwujące potrawy na coraz większych talerzach. Prawie 40% Polaków deklaruje, że wyrzuca żywność do kosza, najczęściej z powodu przekroczenia terminu przydatności do spożycia.
Inne przyczyny wyrzucania żywności to niezaplanowane, zbyt duże zakupy, zbyt duże porcje posiłków, złe przechowywanie żywności, niesmaczne produkty, zakup produktów złej jakości jak również nieświadomość konsumentów odnośnie do skali problemu marnotrawstwa żywności.
Jak uniknąć marnowania żywności?
Aby uniknąć wyrzucania jedzenia, trzeba zacząć o tym myśleć już na etapie planowania. Warto trzymać się zasady „4P” która obejmuje: planowanie zakupów, przetwarzanie produktów, podzielenie się żywnością i posegregowanie czyli oddzielanie bioodpadów od innych. Bardzo ważne jest również prawidłowe przechowywanie produktów spożywczych, które zapewnia żywności dłuższą przydatność do spożycia i zapobiega psuciu.
Kolejną zasadą, którą możemy wprowadzić w naszych domach, jest samodzielnie porcjowanie jedzenia przez członków rodziny – zapewni dostosowanie ilości jedzenia do aktualnej chęci czy też potrzeby i zapobiegnie pozbywania się resztek. Powinniśmy też sprawdzać daty ważności i stosować „lodówkową logistykę” wg zasady FIFO (first in-first out) – jeżeli coś zostało kupione wcześniej, powinno być wcześniej zjedzone. Te proste działania pozwolą na zminimalizowanie ilości marnowanej żywności w naszych domach, a tym samym oszczędności w domowym budżecie. Natomiast w skali globalnej pomogą ograniczyć zużycie zasobów naturalnych i wpływ zmiany klimatu.